سیزدهم فروردین؛ نمادی آشوب ازلی و بی نظمی هستی

به گزارش جعبه مهر، سیزدهمین روز از ماه فروردین یکی از اسطوره ای ترین روزهای سال است، زمانی که آفرینش نظمی دوباره پیدا می نماید و به حرکت درمی آید. در تقویم پیشازرتشتی، هر روز از از روز نخست فروردین به یکی از از ماه های سال تعلق داشته است و روز سیزدهم فروردین، نماد پنجه دزدیده یا خمسه مسترقه است، در قدیم دوازده ماه سی روزه، در تقویم ایرانی بوده و پنج روز در سرانجام سال باقی می مانده و به آن پنجه دزدیده، می گفتند و این پنج روز، همواره نماد آشفتگی ازلی پیش از آفرینش است.

سیزدهم فروردین؛ نمادی آشوب ازلی و بی نظمی هستی

در بیشتر اسطوره های آفرینش، پیش از شروع هستی همه چیز در بی نظمی و آشفتگی قرار گرفته است پیش از آن که هیچ آفریده ای موجود باشد، تنها یک قدرت مطلق هست که همه این آشوب را به نظمی تبدیل می نماید که آفرینش نام دارد.

مهرداد بهار، از پژوهشگرانی است که سیزدهم فروردین را نمادی از آشوب ازلی می داند. مضمون دنیای پرآشوب که تحت تاثیر نیروهای سامان دهنده به نظم درمی آید یکی از مهم ترین درون مایه های اساطیری در بیشتر فرهنگ های کهن است. از دلِ این آشوب، نخستین موجود پیدا می گردد و دیگر چیزها نیز از آن آفریده می شوند. چرخه پیدایش آشوب و تبدیل آن به نظم همیشه در زندگی عینی و ذهنی بشر در جریان است و در داستان ها به صورت اژدها یا دیو نمادین شده است، با پیدایش دیو و اژدها، سامان هستی از میان می رود اما با کشته شدن آن، موانع برقراری نظم رفع می گردد و اوضاع نخستین یعنی آرامش باز می آید.

در شاهنامه دیوها نمایندگان این آشوب هستند که در سراسر بخش اساطیری شاهنامه نیز حضور دارند، می دانیم نوروز، جشن پیروزی جمشید پیشدادی بر دیوان و به تخت نشستن اوست، این موضوع نشان می دهد نظم و آشوب پی در پی، اهمیت فرهنگی والایی دارد.

به عقیده مردمان باستان، آب ماده اصلی و اولیه آفرینش است و تنها عنصری از عناصر اصلی آشوب که پیش از آفرینش وجود داشته آب است. از سوی دیگر تاریکی که نماینده عنصر زمان است، خود وجود ندارد و نتیجه نبودن خورشید است، به عبارت دیگر از منظر انسان کهن، بود و نبود خورشید، موضوع زمان، تاریکی و آشوب را بازگو می نماید و با حضور جمشید که پادشاهی خورشیدی است نظم در ایران زمین برقرار می گردد، تاریکی از بین می رود و زمان مفهوم می یابد.

اما چرا سیزدهم فروردین، نحس دانسته می گردد؟

از آن جا که هر گونه بی نظمی نحس به شمار می آید، این نحوست دامن گیر روز سیزده فروردین نیز شده است. عدد سیزده در اصل مقدس بوده اما در فرهنگ ما نحس تلقی می گردد، علّت تقدس آن، این بود که هستی انسانی از روز سیزده فروردین بـا ازدواج مشی و مشیانه شروع شده اسـت. از سوی دیگر روز سیزده، روز شروع و چرخش چرخ زندگی است چون دوازده، عدد پایانی است، سیزده شروع دور جدید است.

به عقیده ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه روز به صحرا آمدن جمشید را روز سیزده فروردین خوانده اند که نشان تقدس است.

اما زمانی که سیزدهم نشان پنجه دزیده شد و به دلیل این که هر نوع آشوب پیش از نظم دریافت، نحس می آمد روز سیزده نوروز هم نحس دانسته شد، چون دنیا پس از برقراری نظم مقدس می گردد.

بهرام فره وشی، پژوهشگر و ایرانشناس معتقد است ناخجستگی سیزدهم فروردین برای مردم ایران باستان ناشی از حوادث عظیم کیهانی و وقایع سهمگین و ناگوار همراه با زمین لرزه و ویرانی بوده است که در دوران اساطیری و تاریخی در روز سیزدهم سال نو در دنیا اتفاق افتاده بود و این باور را در اندیشه مردم به وجود آورده بود که در هر چند هزار سال یک بار در همین هنگام سال، بلایی آسمانی فرا خواهد رسید، به همین دلیل مردم به طور سنتی در هر سال به هنگام روز سیزدهم فروردین ماه، منتظر زمین لرزه ای سهمگین بوده اند و به همین دلیل، خان و مان خود را رها می کردند و زیر سقف و بام نمی ماندند تا اگر زمین لرزه ای فرا رسید، از آسیب در امان باشند.

رفته رفته روز سیزدهم سال و در پی آن عدد سیزده نحس شمرده شد و ترس و وحشتی روانی برای مردم پدید آورد.

روایتی دیگری که درباره نحوست سیزدهم فروردین گفته می گردد، کشتار ایرانیان به دست استر همسر یهودی خشایارشاه هخامنشی است که سند معتبری ندارد، قدیمی ترین منبعی که به روایت استر و خشایارشاه اشاره می نماید تورات است اما سند دیگری که استناد تاریخی یا اسطوره ای داشته باشد، به دست نیامده و از سوی دیگر در آثار دست اول و قدیمی تر، اشاره ای به این مضوع نشده که امکان وقوع آن را کمتر می نماید.

آئین های سیزدهم فروردین

سیزدهمین روز از هر ماه خورشیدی، تیشتر روز است که نیم سال دوم کشاورزی شروع می گردد، مردم ایران برای گرامی داشت تیشتر، ایزد باران، به کشتزارها می رفتند و در زمین تازه روییده با جوانه های سرسبز، به شادی و ترانه سرایی و پای کوبی می پرداختند، گیاهان دارویی جمع می کردند، آش می پختند و شیرینی می خوردند.

بازی های گروهی، آواز خواندن و پایکوبی های دسته جمعی، سوارکاری، اجرای نمایش های شاد خیابانی و پاشیدن آب به سر و روی یکدیگر، بخشی از آیین های اساطیری سیزدهم فرروردین است.

ایرنا

دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

منبع: گردشبان
انتشار: 30 مرداد 1400 بروزرسانی: 30 مرداد 1400 گردآورنده: mehrbox.ir شناسه مطلب: 5504

به "سیزدهم فروردین؛ نمادی آشوب ازلی و بی نظمی هستی" امتیاز دهید

1 کاربر به "سیزدهم فروردین؛ نمادی آشوب ازلی و بی نظمی هستی" امتیاز داده است | 5 از 5
امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "سیزدهم فروردین؛ نمادی آشوب ازلی و بی نظمی هستی"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید